Abstract

English:

This article constitutes an attempt to establish whether findings derived from comparative research can prove useful for the theory and practice of translation. Contrastive grammar, which is a part of applied linguistics, offers conclusions with regard to the formal and semantic adequacy. The knowledge of the structures of the source and target languages does not implicate, however, the formation of an equivalent utterance, since numerous formal and semantic discrepancies are induced extralinguistically, for instance via the context or the sender's communicative intention. When at the service of the theory of translation, contrastive grammar must therefore, beside the structural and semantic aspect, also take into consideration the pragmalinguistic one, which is frequently the factor that determines the translator's choices. The analysis presented by the Author is illustrated with numerous examples excerpted from works of famous Swedish writers and their Polish translations.

Polish:

Niniejszy artykuł stanowić będzie próbę odpowiedzi na pytanie, czy wnioski wynikające z badań porównawczych mogą być przydatne dla praktyki i teorii przekładu. Gramatyka kontrastywna, będąca częścią językoznawstwa stosowanego, dostarcza wniosków dotyczących odpowiedniości formalnej i semantycznej. Znajomość struktur języka źródłowego i języka docelowego nie implikuje jednak stworzenia wypowiedzi ekwiwalentnej, gdyż wiele rozbieżności formalno-semantycznych determinowana jest ekstralingwistycznie np. przez kontekst lub intencję komunikacyjną nadawcy. Gramatyka kontrastywna na usługach teorii przekładu musi więc także uwzględniać, obok aspektu strukturalno-leksykalnego, aspekt pragmalingwistyczny będący często czynnikiem determinującym wybory translatorskie. Rozważania autorki ilustrowane są licznymi przykładami zaczerpniętymi z dzieł znanych autorów szwedzkich i ich polskich tłumaczeń.

Keywords: contrastive grammar, gramatyka kontrastywna, equivalence, ekwiwalencja, contrastive analysis, analiza kontrastywna, translation theory, teoria przekładu

W pracach lingwistycznych gramatyka kontrastywna definiowana jest najczęściej, jako opis dwóch lub kilku języków, mający na celu ukazanie różnic i podobieństw między nimi na wszystkich poziomach struktury językowej (zob. Eliasson 1978: 99, Koczerhan 2009: 13, Polański 1995: 188). Rozróżnia się gramatykę kontrastywną teoretyczną oraz stosowaną (ibid.). Do zadań tej pierwszej należy wypracowanie podstaw teoretycznych do porównywania języków, w celu ukazania podobieństw i różnic pomiędzy badanymi językami. Praktyczne zadania gramatyki kontrastywnej obejmują opis działania „mechanizmów transferu”, czyli tworzenia struktur języka obcego z zastosowaniem reguł języka własnego tj. „języka źródła”, oraz ustalenie charakteru interferencji językowej (Maciejewski 1983: 63; zob. też Abrahamsson 2009: 32; Koczerhan 2009: 16).

Zgodnie z przedstawionymi zagadnieniami wyodrębnia się dwa główne kierunki badań: studia konfrontatywne stosowane i teoretyczne. Pierwsze dostarczają wniosków z zakresu ogólnej metodyki nauczania języków. Podstawę badań konfrontatywnych teoretycznych stanowi natomiast aspekt czysto strukturalny. Porównanie struktur oryginału i ich odpowiedników w innych językach traktowane jest jako tertium comparationis dla realizacji leksykalnych odpowiedników strukturalnych w analizowanych językach. Studia konfrontatywne dostarczają wniosków dotyczących odpowiedniości formalnej i semantycznej, które powinny mieć zastosowanie w nauczaniu zasad przekładu. Rezultaty takich analiz pozwalają tłumaczowi na uświadomienie sobie cech zarówno szczególnych, jak i uniwersalnych, porównywanych języków. W opinii wielu teoretyków przekładu znajomość gramatyki kontrastywnej stanowi konieczny element kompetencji tłumacza (np. Kußmaul 1994: 208; Nord 1993: 262; Snell-Hornby 1994: 20).

W Polsce najwięcej uwagi poświęcono studiom polsko - angielskim, np. J. Fisiak, M. Lipińska-Grzegorek, T. Zabrocki An Introductory English-Polish Contrastive Grammar (1978), seria Papers and Studies in Contrastive Linguistics pod reakcją J.Fisiaka oraz studiom polsko-niemieckim, np. Deutsch-polnische kontrastive Grammatik (2000) pod reakcją U.Engela, J.Czochralski Verbalaspekt und Tempussystem im Deutschen und Polnischen: eine konfrontative Darstellung (1972). Na gruncie polsko-szwedzkim obszerne oraz cząstkowe badania nad systemem gramatycznym obu języków podejmowali np.: E. Gårding Kontrastiv fonetik och syntax (1976), R. Kozłowska-Raś Kategoria czasu, aspektu i rodzaju czynności w systemie koniugacyjnym języka szwedzkiego i polskiego (1980), W.Maciejewski Podstawy polsko-szwedzkiej kontrastywnej lingwistyki tekstu (1983), G. Sadalska  Bestämdhetskategorin i svenskan och polskan (1993).

W ostatnim czasie ukazało się również wiele prac konfrontatywnych, wykorzystujących, jako metodę badawczą, konfrontację przekładową: np. J. Jarosz Duńskie ekwiwalenty tłumaczeniowe polskich przyimków we frazach temporalnych (2008) , M. Papierz Zaimki w języku i tekście. Studium słowacko-polskie (2003), J. Satoła-Staśkowiak Polsko-bułgarskie odpowiedniości przekładowe czasów przeszłych (2010), M. Jazowy-Jarmuł Översättningsmöjligheter av svenska nominalfraser till polska (2006). Punktem wyjścia analizy są ekwiwalentne teksty, tj. tekst w języku wyjściowym i tekst w języku docelowym. Zestawienie tekstu oryginału i przekładu pozwala ustalić odpowiedniki translacyjne badanych jednostek językowych, wykazać różnice i podobieństwa pomiędzy badanymi jednostkami językowymi w zakresie struktury i treści, a także w zakresie ich funkcjonowania w danym kontekście (Kozłowska 1985: 245, Jarosz 2008: 25). Analiza, dokonanych w procesie tłumaczenia przekształceń struktur gramatycznych i leksykalnych umożliwia prześledzenie decyzji podjętych przez tłumacza (wybór strategii translatorskiej) oraz ustalenie czynników determinujących te decyzje. Metodologia taka przyjęta została również w niniejszym opracowaniu. Materiał stanowiący podstawę analizy (zestawienie szwedzkiego oryginału z jego polskim tłumaczeniem) zaczerpnięty został z powieści Ingmara Bergmana, Svena Delblanca, Stiega Larssona, kryminałów Larsa Keplera, a także z dzieł naukowych szwedzkiego językoznawcy Bengta Sigurda.

Proces analizy kontrastywnej polega na poszukiwaniu ekwiwalentnych struktur (form) wyrażania danej treści w obcym języku. Charakter procesu analizy kontrastywnej jest więc analogiczny do procesu przekładu, w którym tłumacz poszukuje środków języka docelowego, które funkcjonalnie i semantycznie oddają struktury języka wyjściowego. Gruntowna znajomość systemów obu języków, różnic i podobieństw zachodzących między nimi, stanowi zatem podstawę kompetencji tłumacza. Jednak prymarność analizy strukturalnej odnosi się jedynie do pierwszego etapu procesu tłumaczenia. Znajomość struktur języka źródłowego i języka docelowego, kompetencja językowa, nie gwarantuje stworzenia wypowiedzi ekwiwalentnej w sensie komunikatywnym. Porównując przekład z oryginałem można ustalić takie odpowiedniki tłumaczeniowe, które nie znalazły miejsca w słownikach. Analiza zebranego materiału językowego pozwala stwierdzić, że wybór poszczególnych faktów językowych uwarunkowany jest często szeroko pojętym kontekstem: językowym, sytuacyjnym, kulturowym. W przekładzie tłumacz dokonuje transpozycji pewnej wizji świata danej społeczności językowej na inną (Grzegorczykowa 1992: 76, Pieńkos 2003: 27). Obok doskonałej znajomości repertuaru językowego, konieczna jest więc również kompetencja komunikatywna, czyli np. znajomość okoliczności użycia odpowiedniego zwrotu przez członków danej społeczności (Coseriu 1994: 53, 77; Hymes 1972: 67). Znajomość realiów danej społeczności, tradycji narodowych, kultury, geografii, ustroju społecznego pozwala tłumaczowi dokonać wyboru wariantu zapewniającego obok ekwiwalencji semantycznej, również ekwiwalencję pragmatyczną (zob. Bogusławski 1976: 300, Hejwowski 2004: 156). Konfrontacja szwedzkiej frazy adresatywnej Mina damer och herrar! z niemiecką frazą Meine Damen und Herren!pokazuje, iż frazy, mimo absolutnej identyczności strukturalno-leksykalnej, nie mogą być traktowane jako ekwiwalentne. Szwedzka fraza charakteryzuje się innym walorem pragmalingwistycznym, ponieważ może być użyta wyłącznie w szczególnie uroczystej sytuacji, jak np. przemówienie podczas uroczystości przyznania Nagrody Nobla (por. SAG 1999, 2: 268, Szulc 1985: 13). Jednym z ciekawszych zagadnień jest także kwestia wyboru ekwiwalentów tłumaczeniowych szwedzkich form referencyjnych w postaci zaimków. Rozważmy następujące przykłady:

(1) Jag har hört att du är skicklig på behandling av akut trauma, sägerJoona Linna. (K)
Słyszałem, że zna się pan na leczeniu urazów – mówi Joona Linna.

 (2) Mikael, innan jag går in på det skulle jag vilja göra en överenskommelse med dig. (L) 
Panie Mikaelu, zanim zacznę, chciałbym zawrzeć z panem porozumienie.

Obydwa przytoczone przykłady pochodzą z powieści kryminalnych kryminałów szwedzkich autorów i ich polskich tłumaczeń. Obrazują taką samą sytuację komunikacyjną: rozmówcy nie są ze sobą zaprzyjaźnieni i spotykają się w sytuacji formalnej. W analizowanych przykładach szwedzki zaimek osobowy du pełni funkcję referencyjną, wyznacza adresata wypowiadanego tekstu. Zaimek ten należy do tzw. zaimków bezrodzajowych, tzn. nie jest nacechowany ze względu na rodzaj gramatyczny i płeć adresata (Grzegorczykowa, Laskowski, Wróbel 1998: 334). Wybór przez szwedzkiego rozmówcę zaimka du jako formy adresatywnej, usankcjonowany jest społeczną konwencją językową, powszechnym zastąpieniem honoratyfikatywnego zaimka ni (2 os. l.mn.) bezdystansową formą du.

Konfrontacja tekstu szwedzkiego i polskiego przekładu pokazuje, iż mamy do czynienia z odejściem od formalnej struktury oryginału i zastosowaniem odpowiednika ekwiwalentnego pod względem pragmatycznym. Formą adresatywną, adekwatną w opisanej sytuacji komunikacyjnej, jest w języku polskim rzeczownik tytularny pan, składniowo łączący się z czasownikiem w 3 osobie, zróżnicowany rodzajowo (Łaziński 2006: 17). Dodatkowo, w przykładzie (2) w polskim przekładzie, zastosowano formę dystansową pan +imię w formie wołacza (panie Mikaelu). Według Łazińskiego, we współczesnej polszczyźnie, zwrot z imieniem jest powszechnie używany, jako forma zwracania się do osoby bliżej nieznanej, z racji braku innych uniwersalnych form adresatywnych (Łaziński 2006: 106-107).

Kontekst i sytuacja komunikacyjna wpływa na decyzję dotyczącą wyboru translacyjnego odpowiednika także w przypadku szwedzkiego zaimka rzeczownego man, który nie posiada w języku polskim odpowiednika formalnego w postaci zaimka. Zaimek man określany jest przez szwedzkich językoznawców, jak Wessen (Wessen 1968: 78) czy Noreen (Noreen 1904: 63), jako „wyrażenie o uogólnionym znaczeniu”, mające charakter polisemantyczny ze względu na różne możliwości interpretacji semantycznej przez odbiorcę komunikatu. Wskazówek dotyczących prawidłowego wyboru dostarcza odbiorcy/tłumaczowi kontekst, a także odwołanie się nadawcy do wspólnej z odbiorcą wiedzy o świecie, znajomości sytuacji lub wspólnych doświadczeń. Zaimek man używany jest często w wypowiedzeniach, które muszą zostać dookreślone przez odbiorcę i w których wykorzystuje się różne mechanizmy wnioskowania. W użyciu kontekstowym, man może wskazywać dowolnego referenta lub grupę referentów, może także odnosić się do mówiącego. Analiza porównawcza wykazała, iż np. w przypadku wypowiedzi odnoszących się do odbiorcy, którym jest sam nadawca, język docelowy werbalizuje informacje (intencje nadawcy: nadawca zaleca realizowanie tego stanu rzeczy samemu sobie) pozostawione w oryginale jako domyślne. Ekwiwalentem tłumaczeniowym szwedzkiego zaimka man była zazwyczaj w takich wypowiedziach forma czasownika 1. osoby liczby pojedynczej:

(3) Man får akta sig att vilja för mycket, särskilt nu, när mama och andra mäniskor börjar lyssna på vad man vill. (B)
Muszę uważać z tym przesadnym chceniem zwłaszcza teraz, kiedy mama i inni zaczynają słuchać, czego człowiek chce.

Wiele rozbieżności formalno-semantycznych determinowanych jest więc ekstra- lingwistycznie, przez kontekst lub intencję komunikacyjną nadawcy. Istotny problem w przekładzie stanowi np. rozkład funkcji informacyjnych w wypowiedzi. Nadawca zazwyczaj projektuje swoją wypowiedź (komunikat) tak, aby przejść od punktu widzenia, jaki dzieli wraz z odbiorcą do wiadomości nowej dla osoby słuchającej (van Dijk 2001: 81). Zgodnie z założeniami przedstawicieli Szkoły Praskiej przyjmuje się, iż zazwyczaj znana informacja (temat) poprzedza w wypowiedzeniu informację nową (remat) (zob. Mathesius 1975: 156). Remat może jednak np. wskazywać referenta, który jest znany zarówno nadawcy, jak i odbiorcy w danej sytuacji komunikacyjnej. Dlatego też definiowany bywa, jako człon najbardziej istotny z komunikatywnego punktu widzenia, temat natomiast jako swoiste tło, określenie tego, o czym się mówi (Bußmann 2008: 733, Padučeva 1992: 158, Vater 1992: 97). Poniższe przykłady ilustrują, w jaki sposób formalna struktura zdania może sygnalizować dystrybucję informacji w języku szwedzkim i polskim:

(4) En reporter på lokalradion rakade befinna sig i banken just när rånet ägde rum. (L)
Jednym ze świadków był – znajdujący się właśnie w banku reporter lokalnej rozgłośni radiowej.

(5) En ung herre som heter Ernst Åkerblom kom farande på sin cykel [...] (B)
Przyjechał na rowerze pewien młody człowiek, Ernst Åkerblom.

(6) En man med smutsig polisuniform kommer in. (K)
Na oddział wchodzi mężczyzna w brudnym mundurze policyjnym.

Analizując strukturę tematyczno-rematyczną oryginału i przekładu, można stwierdzić, iż porównywane języki odmiennie układają w zdaniu poszczególne elementy. Nadawca w różny sposób (przy pomocy różnych środków) informuje odbiorcę, które elementy wypowiedzi są najważniejsze, a które przekazują informację znaną albo uprzednio daną. Język szwedzki charakteryzuje się utrwalonym (stałym) szykiem wyrazów, co ogranicza wykorzystanie szyku do aktualnego rozczłonkowania zdania. We wszystkich językach istnieje jednak pewna możliwość modyfikowania schematu zdania ze względu na intencję komunikacyjną nadawcy. W języku szwedzkim, w którym szyk wyrazów pełni funkcję gramatyczną, możliwości te są mniejsze niż w języku polskim, w którym istnienie systemu przypadków wpływa na swobodę usytuowania wyrazów. Należy zwrócić uwagę, iż swoboda szyku elementów zdania w języku polskim nie oznacza dowolności: „Zmienność szyku pewnych członów zdania jest ściśle uformowana odpowiednimi czynnikami bądź natury obiektywnej, gramatycznej, bądź natury subiektywnej, stylistycznej” (Jodłowski 1976: 158; por. też: Grzegorczykowa 2002: 48; Polański 1995: 541; Szober 1963: 317).

Powyższe przykłady ilustrują zastosowanie rodzajnika w celu zachowania struktury tematyczno-rematycznej wypowiedzi w języku szwedzkim. Wyrażenie rematyczne reprezentowane jest w analizowanych przykładach przez frazę nominalną przenoszącą znaczenie nieokreśloności. Znaczenie to sygnalizowane jest przez prepozycyjny rodzajnik nieokreślony a nie, tak jak w tłumaczeniu, przez finalną pozycję frazy nominalnej w zdaniu. Fraza nominalna z rodzajnikiem nieokreślonym wskazuje na referenta, który jest zindywidualizowanym, lecz nie zidentyfikowanym jednoznacznie elementem zbioru wieloelementowego (Svartholm 1978: 40, Grzegorczykowa 2002: 112).

Analiza porównawcza oryginału i tłumaczenia wykazuje, iż w języku polskim środkiem pozwalającym uwypuklić elementy wypowiedzi, jako ważniejsze, jest szyk zdania. W omawianych przykładach dokonano, zgodnie ze strukturą tematyczno-rematyczną zdania, zmiany szyku wyrazów w stosunku do oryginału. Fraza nominalna zawierająca nową informację, odpowiadająca frazie nominalnej z rodzajnikiem nieokreślonym, została w tłumaczeniu umieszczona w pozycji rematycznej (finalnej) zdania. Znaczenie nieokreśloności, którego formalny wykładnik stanowi w oryginale rodzajnik nieokreślony, oddane zostało w tłumaczeniu przy pomocy struktury semantycznej zdania. Szyk wyrazów w języku polskim może więc służyć, jako ekwiwalent rodzajnika nieokreślonego. W przykładzie (5) użycie przez mówiącego dodatkowo zaimka pewien sugerowało, iż mówiący dysponuje pewną wiedzą dotyczącą omawianego referenta, jednak nie widzi potrzeby lub też z jakiś względów nie chce go jawnie wskazać (Grzegorczykowa 2002: 113–114; Topolińska 1984: 314). Opisane znaczenie wyrażone zostało w oryginale implicytnie.

Jak wynika z powyższych przykładów wybór określonych środków językowych uwarunkowany jest funkcją komunikacyjną wypowiedzi. W celu wyrażenia ładunku komunikatywnego danego członu zdania w języku szwedzkim stosowane są także inne środki formalne (składniowe), takie jak np.: podmiot formalny det, parafraza emfatyczna czy też konstrukcja pasywna, umożliwiająca zmianę dystrybucji informacji w stosunku do zdania zawierającego konstrukcję aktywną (Ekerot 1979: 99, Koczerhan 2009: 218, SAG 1999: 38, 42, 380, 517, Sundman 1987: 360). Spójrzmy dla przykładu na następujące zdania:

(7) Hon tittar på honom och ser samtidigt det smutsiga draperiet bakom hans rygg. [...]Det finns en fuktfläck på tyget, en liten oval,som från en mun. (K)
Zasłona jest nieruchoma ale w jakiś sposób przyciąga uwagę. Na materiale widać plamkę wilgoci, niewielki owal, jak usta.

(8) Vokalharmonin styrs här av rotens vokal. (S)
W powyższych przykładach harmonię wokaliczną determinuje samogłoska rdzenna.

(9) För några dagar sedan opererades hon på Akademiska Sjukhuset av professor Oldenburg. (B)
Kilka dni temu operował ją w Szpitalu Akademickim profesor Oldenburg.

(10) –Vem är ansvarig läkare? frågar Erik. Daniella Richards. Det var hon som ville att jag skulle ringa, avbryter kommissarien. (K)
– Kto jest lekarzem prowadzącym?- pyta Erik. Daniella Richards. Właśnie ona chciała, żebym zatelefonował – przerywa komisarz.

W języku szwedzkim (przykład 7) zastosowanie podmiotu formalnego w postaci zaimka det pozwala uniknąć umieszczenia informacji nowej w pozycji inicjalnej zdania, w której zazwyczaj zostaje zawarta informacja, co do której nadawca może przypuszczać, że jest ona obecna w świadomości odbiorcy (Ekerot 1979: 99, SAG 1999: 38, 42, van Dijk 2001: 88). Obligatoryjne wypełnienie pozycji podmiotu umożliwia umieszczenie fragmentu wypowiedzi, stanowiącego informację wyeksponowaną, na dalszej pozycji w schemacie zdania. Centrum informacyjne wypowiedzi (remat) reprezentowane jest przez grupę nominalną opatrzoną rodzajnikiem nieokreślonym en fuktfläck. Informacja presuponowana, czyli to, co odbiorca już wie, realizowana jest przez frazę przyimkową på tyget. Określnik wyznaczający (rodzajnik sufigowany tyg–et), wskazuje na referenta, który może być jednoznacznie zidentyfikowany przez odbiorcę (anafora). Analiza porównawcza wykazała, że najczęstszym ekwiwalentem tej konstrukcji jest szyk zdania, (wykorzystanie pozycji inicjalnej i finalnej zdania w języku polskim), który pozwala na wyeksponowanie odpowiednich treści.

Również w przykładach (8) i (9), w polskim tłumaczeniu, składniowym środkiem aktualnego rozczłonkowania zdania jest szyk wyrazów. W przeważającej ilości porównywanych przykładów konstrukcje pasywne zostają w tłumaczeniu zastąpione przez konstrukcje aktywne. Ustalona pozycja podmiotu w schemacie zdania w języku szwedzkim ogranicza możliwości zmiany miejsca tego członu, tak jak to ma miejsce w języku polskim. Zamiana konstrukcji aktywnej na konstrukcję pasywną, w języku o stałym szyku, jakim jest język szwedzki, pozwala skonstruować zdanie w taki sposób, by człon rematyczny znalazł się w finalnej części wypowiedzi. Realizacja komunikatywnej funkcji zdania uważana jest za jedną z przyczyn wysokiej frekwencji konstrukcji pasywnych w języku szwedzkim (Sundman 1987: 360).

Przykład (10) ilustruje użycie w języku szwedzkim parafrazy emfatycznej (emfatisk utbrytning) w celu podkreślenia ważności pewnego elementu wypowiedzi. Wyeksponowany (rematyczny) człon zdania w postaci zaimka osobowego hon wskazuje na referenta, który może być jednoznacznie zidentyfikowany przez odbiorcę przez odesłanie w obrębie tekstu(anafora). Według szwedzkich językoznawców zastosowanie tej konstrukcji pozwala na umieszczenie wyeksponowanego składnika na dalszej pozycji w schemacie zdania, niż byłoby to możliwe w przypadku zastosowania zdania nienacechowanego pod względem ekspresywnym, z podmiotem w pozycji inicjalnej (Ekerot 1979: 102). W polskim tłumaczeniu postać emfatyczną otrzymuje się przy pomocy szyku wyrazów, użycia zaimka osobowego ona oraz zastosowania partykuły właśnie wzmacniającej treść członu zdania, któremu towarzyszy (Polański 1995: 134).

Zagadnienie wartości tematyczno-rematycznej pojawia się także w procesie przekładu werbalnych form czasowych na język polski:

 (11) [...] man har ställt fram en stol åt den svartklädda, otydligt mumlande och gråtande hustrun. (B)
[…] niewyraźnie mruczącej, zapłakanej kobiecie podsunięto krzesło.

Porównanie oryginału i przekładu pozwala na stwierdzenie pewnych preferencji dotyczących umiejscowienia w schemacie zdania fraz werbalnych, w których znaczenie czasowe: Przeszłość współwystępuje ze znaczeniem aspektu: Perfektywność. Frazy te stanowią często rematyczną część zdania, dlatego też ich układ w zdaniu może być odmienny w polskim przekładzie niż w języku wyjściowym. Jak wynika z przedstawionych przykładów, ta sam treść może być wyrażana przy pomocy różnych struktur syntaktycznych, różnego uporządkowania linearnego. Prześledzenie przykładów, porównań oryginału z przekładem, pozwala na stwierdzenie podobieństw, dzięki którym zasada ekwiwalencji może być realizowana na planie syntaktycznym, mimo różnic w sposobie ustrukturyzowania informacji. Ekwiwalencja oznacza w tym przypadku odwzorowanie uporządkowania tematyczno-rematycznego na płaszczyźnie zdania, co oznacza, iż zarówno oryginał, jak i przekład są tożsame pod względem funkcji komunikacyjnej wypowiedzi (Maciejewski 1983: 83). Intencja komunikacyjna nadawcy musi więc zostać najpierw prawidłowo odczytana przez odbiorcę (tłumacza), a następnie oddana przy pomocy środków, jakimi dysponuje język docelowy. Porównanie systemów syntaktycznych ze szczególnym uwzględnieniem funkcji komunikatywnej szyku wymaga z pewnością dalszych, pogłębionych badań.

Analiza porównawcza specyfiki systemów języka, gramatycznego, leksykalnego i stylistycznego pozwala dostrzec cechy specyficzne i uniwersalne, niewidoczne przy badaniu poszczególnych języków oddzielnie. Jak wykazała analiza wybranych przykładów zaczerpniętych z języka szwedzkiego i ich translacyjnych odpowiedników, wybór środków języka docelowego uwarunkowany może być np. normami sytuacyjnymi kultury języka, określonymi celami komunikacyjnymi, kontekstem wypowiedzi czy też jej wartością emocjonalną. Słuszna więc wydaje się teza, że analiza formalna, semantyczna i stylistyczna wybranych jednostek językowych odnosi się jedynie do pierwszego etapu procesu tłumaczenia. Porównanie dwóch systemów językowych zapewnia konieczną dla tłumacza kompetencje językową, a także pozwala poznać technikę przejścia od jednego języka do innego. Badania konfrontatywne na usługach teorii przekładu nie mogą jednak ograniczać się tylko do porównywania struktur semantyczno-składniowych, ponieważ analiza samych znaków językowych, jak stwierdza Pieńkos, nie jest w stanie znaleźć klucza do wydobywania znaczenia ukrytego w danym tekście lub danej wypowiedzi (Pieńkos 2003: 31). Przekład nie jest wiernym odbiciem gramatyczno-leksykalnych i stylistycznych składników tekstu oryginału ale dobranym układem takich elementów gramatyczno-leksykalnych i stylistycznych języka przekładu, które pozwolą na odwzorowanie komunikatywności i sugestywności tekstu źródłowego (ibid: 26). Zdefiniowanie przekładu jako kompleksowego aktu komunikacji (procesu zorientowanego na funkcję komunikacyjną) (Snell-Hornby 1994: 13, Nord 1995: 31, Wills 1996: 3) powoduje konieczność rozszerzenia badań porównawczych o dodatkowe tertium comparationis w postaci kryteriów natury pragmatycznej, tj. szeroko pojętego kontekstu i sytuacji, w których dane wypowiedzi się pojawiają (Hernández Sacristán 1994: 40 za: Dąmbska-Prokop 1999: 93, Krzeszowski 1990: 16).

About the author(s)

Monika Jazowy-Jarmuł Ph.D., is Assistant Professor at the Institute of German Studies (Dept. of Swedish Philology) at Jagiellonian University in Kraków. Her academic and teaching interests concentrate on contrastive linguistics and translation studies. She obtained her doctoral degree in the field of the humanities in 2003 on the basis of her dissertation entitled Oversattningmojligheter av svenska nominalfraser till polska (Translation Possibilities of Swedish Noun Phrases into Polish).

Email: [please login or register to view author's email address]

•  Previous article
• Next article